Por última vez
Podo prometer e prometo que será a última vez que falarei da Primeira Guerra Mundial ata o día 28 de xuño, data propia do centenario. Sei que non será sinxelo porque os editores tratarán de asolagarnos con outro centro de obras sobre o tema: memorias de todo can e gato, intelixentes trasposicións sobre as desastrosas consecuencias da balcanización, idealizacións variadas e ata supoño que algunha novela histórica –non había logo– dun vello combatente que remata protagonizando historias na Guerra Civil española. Fíxeno hai a penas un mes, coa obra sobre o tema de Margaret MacMillan e o tempo estáme a dar a razón, xa que vin neste tempo a varios intelectuais e políticos facer referencia a ela, como obra mestre tanto no histórico coma no ideolóxico, pola súa capacidade para amosar as ineficiencias da (mala) política.
Teño que volver sobre o tema por unha boa razón, que non é outra que a publicación en lingua española de “1914-1918. Historia de la Primera Guerra Mundial” de David Stevenson. Trátase da obra de referencia sobre o tema no ámbito anglosaxón e sobrevive á perfección ao paso do tempo, xa que foi publicada en 2004 e aínda non foi superada, mesmo coa erupción de libros sobre o tema que, matino, se terán publicado en Inglaterra e Francia. Decepcionado no seu momento coa monografía de Martin Gilbert (totalmente desaconsellábel, pero vostedes verán), din nesta no seu momento e non me arrepinto.
O principal logro que acada Stevenson no libro e o de poñer orde nunha materia tan informe e que xerou tamaña cantidade de bibliografía. Para iso comeza por descartar algunhas cuestións, fundamentalmente a das causas do conflito (complétese coa obra de MacMillan citada) e aquelas que teñen que ver cos efectos culturais e certas visións idealizadas (complétese co imprescindíbel “La Gran Guerra y la memoria moderna” de Paul Fussell). A partires de aí, comeza un camiño tan complexo como a mesma construción dunha trincheira, o espazo máis identificábel na memoria colectiva.
A orde é conseguida mediante unha estrutura cronolóxica convintemente disposta en capítulos cunha organización interna moi sinxela e que se expón nun argumentario inicial. Con isto, unha boa dose de mapas e unha indubidábel capacidade narrativa, o profesor inglés logra desfacer o novelo da Grande Guerra ata acadar Versalles e o que veu despois: a reconstrución e o ovo da serpe en forma de feridas pechadas en falsos que acabaron por facer un numeral máis no catálogo de carnicerías humanas.
Con todo isto pode ser que queden espantados ante a posibilidade de botarse a ler. Cometerían un erro, pois van a atopar menos políticos ca en MacMillan e a mesma incompetencia, desta vez proporcionada polos xenerais. Un ten as súas debilidades e no meu caso e neste tema son os xenerais Nivelle e Pershing, cuxa vida e milagres son tratados a fondo polo autor. Nivelle tivo a mala sorte de caer na pluma de Churchill, que era peor cá súa lingua, que xa é dicir. Este militar francés, progresista e exitoso no inicio dos combates, asumiu o mando integrado dos Aliados e ideou o (hilarante en perspectiva) desastre de Chemin des Dames: perda de documentos chave, bombardeo a rumbo e non cara a primeira liña, ataque en medio dunha treboada, tanques incendiados pola propia artillería e homes lanzados contra ametralladoras. Xa poden imaxinar o resultado. Pershing foi o comandante das forzas estadounidenses, o Patton da Primeira. Un tipo tan estrambótico que, según se di, as súas fazañas en México perseguindo a Pancho Villa inspiraron a Cormac McCarthy para escribir “Meridiano de sangre”.
Eran outros tempos. As guerras non se retransmitían en directo e as ofensivas dependían do “valor”. Agora fanse as guerras con drones e algunhas, só algunhas, retransmítense por televisión. Seguro que na República Centroafricana, algún caudillo está a lanzar mozos contra parapetos con Kalashnikov. A natureza humana, disque.