O falso Dimitri
Como agora vivimos nun mundo no que é difícil agocharse a menos que te chames Thomas Pynchon, con tanta rede social, blog, teléfono, cámara de fotos, cámara de vídeo, trebellos que non son nin unha cousa nin outra… cos que tirar e ver fotografías, ás veces tendemos a esquecer que ata o desenvolvemento da biometría, en especial das pegadas dactilares, non había xeito seguro de identificar a unha persoa. As lembranzas, os cadros ou certas marcas ignominiosas (feitas a escravos ou por delincuentes) eran todas as pistas que alguén podía ter para saber se unha persoa era en verdade quen dicía ser. O “sebastianismo” substitúe aínda hoxe en Portugal a certo tipo de patriotismo. Aínda nos setenta e oitenta os culebróns tiraban de maneira efectista da tradución literaria deste recurso (máis coñecido como anagnórise).
Ás veces, este problema entraba en relación coas loitas de poder tipicamente medievais ou decimonónicas. Foi o caso do que se coñece como o “Período Tumultuoso” na Rusia de principios do século XVII. Tras a morte de Iván o Terrible (en realidade, non tan terríbel vistos os seus sucesores, o poder caeu no seu fillo Fedor, incapaz de enxendrar un fillo. Así pois, a coroa recaería en Dimitri, o seu irmán menor. Dimitri foi asasinado por Boris Godunov, pretendente á coroa… ¿Ou non?
Este é o punto de partida de “Borís Godunov”, a obra coa que Aleksánder Pushkin fundou o teatro ruso contemporáneo con 26 anos. Fíxoa ao mesmo tempo que comezaba “Eugenio Oneguin”, coa que fundou a novela rusa sen sequera ter que escribir unha novela. Como foi liquidado nun duelo aos 37 anos, nun episodio mil veces comentado e novelado, todos quedamos orfos do seu talento futuro. Unha mágoa. A editorial Akal decidiu rescatar esta traxedia nunha edición sinxela pero ben traballada, cunha tradución que, malia non saber eu ruso, ten todo o aspecto de recoller a vivacidade do verso do pai das letras rusas.
A tal momento non é sinxelo ver teatro decimonónico, sexa español ou ruso, fóra dos estreitos círculos das mostras de teatro clásico. Primeiro foi sepultado pola revolución semiótico-técnica dos Pirandello, Appia, Stanislavski ou Valle. Despois, polo cine e a televisión, novos espectáculos de masas. Nos nosos tempos hai máis cravos na caixa: ignorancia literaria e histórica de moitos dos que se dedican ao teatro, inaceptábeis problemas económicos e xurdimento de espectáculos paralelos de difícil catalogación como a “performance”.
Tampouco axuda o feito de que moitos dos que fan teatro esquezan que este non só se representa senón que tamén se le. E “Borís Godunov”, ao mellor un chisco complexa encol das táboas coa súa versificación, ofrece a posibilidade dunha lectura áxil e pracenteira. Superado na época o en xeral mediocre teatro da Ilustración, Pushkin puido beber das fontes de Shakespeare ou Racine para construír un drama histórico no que os personaxes teñen conciencia hamletiana e acción en ocasións desenfreada. No que o autor de Tsarkoie Selo constrúe unha historia sobre dous impostores: un Borís Godunov usurpador do trono zarista e un Dimitri dobremente falso, ao usurpar personalidade e trono. Coa intensidade da trama, nin sequera precisa Pushkin unha historia amorosa de grande intensidade ou unha excesiva carga en acotacións. O grande autor ruso transforma a historia coa literatura, o mesmo que fixo con Mozart e Salieri: un exemplo claro da capacidade creadora de mundos do literario.